Opinie: leesvaardigheid daalt onverwacht snel

Ja.. en dan zit je 's avonds rustig het nieuws te kijken en krijg je van meerdere kanten een nieuwsartikel doorgestuurd. Het gaat over het leesonderwijs en het feit dat dit in Nederland zo achteruit is gegaan. En niet een beetje, maar opeens is een op de drie 15-jarigen op dit moment onvoldoende geletterd om zich te redden in onze maatschappij. Een op de drie, dat is 10 leerlingen in de meeste klassen. 

De ontwikkeling is niet nieuw. In 2019 werd er al diverse keren in de media aandacht besteed aan het feit dat leesvaardigheid en leesplezier waren afgenomen. Ook hebben er al diverse berichten de media bereikt over leraren die (te) weinig lezen tijdens de opleiding, en ook afhaken als ze daadwerkelijk voor de klas staan. Het enthousiasme voor lezen is ook thuis nauwelijks meer te vinden. Hoeveel ouders lezen hun kinderen vanaf baby nog regelmatig voor, ook als ze ondertussen 7 of 8 jaar zijn?  

Natuurlijk zijn er in de afgelopen decennia ontzettend veel afleidingen bij gekomen voor kinderen (en ouders en leraren) die als veel leuker worden ervaren. Wij zijn in deze tijd kennelijk op zoek naar snel vermaak. Een serie kijken op een streaming platform geeft immers een goede beleving, en het heeft niet de lange aanloop van een boek nodig. Je zit meteen in het verhaal. En de krant? Die is nu digitaal. Wij snellen de koppen en kijken het filmpje en zijn dan afdoende op de hoogte van de problematiek in de wereld. Wanneer heb jij voor het laatst een echt boek gelezen?

Wij zijn collectief de familie Wurmhout geworden (Matilda), wij verbeteren onze hersenen niet door veel te lezen (Pride and Prejudice) en halen onze inspiratie voor boeken van BookTok en YouTube. Onze kinderen krijgen boeken van de Zoete Zusjes, Dog Man en Rutger, Thomas en Paco. Daar is niets mis mee als je ze inzet voor het lezen voor de leuk, maar het zijn wel lichtgewichten. In boeken mag diepgang zitten, mag je meegevoerd worden naar andere landen en situaties en als je voldoende leest, ben je niet alleen in staat om jezelf te redden in deze maatschappij maar ben je ook nog een leuker mens (lijkt bewezen te zijn…). 

Maar, waar schaf je dan aan? Hiervoor zijn er boekwinkels! Misschien ken je er al wel eentje, omdat je daar je Staatslot koopt, of geld opneemt. Misschien haal je er zelfs aan het begin van het schooljaar een schrift. Men is blij om je te zien en zal je graag meer vertellen over de prachtige verhalen die in hun winkel liggen. In een boekwinkel ben je nooit alleen, je bent omringd door auteurs die hun verhaal vertellen. De boekhandelaar weet er alles van.. 

Een andere optie is de bibliotheek. De bibliotheken hebben naast boeken echter ook veel meer taken. Je kunt er terecht voor bijvoorbeeld hulp bij het invullen van de belastingpapieren (digitale overheid), taallessen, hulp bij het zoeken van werk, en hulp bij gebruik van de computer. Dit zijn vaak wettelijke taken die de bibliotheek moet uitvoeren. Ja, en dan is er ook nog de taak om leesboeken uit te lenen…. 

Met alle macht zullen we moeten proberen om kinderen enthousiast aan het lezen te krijgen. Het is noodzakelijk om te voorkomen dat deze straks onvoldoende mee kunnen komen in onze samenleving. Er zal bij hen een achterstand ontstaan op gebied van kennis. Daarnaast: werkinstructies worden niet begrepen, formulieren worden terzijde gelegd en ondertitels kunnen zo snel niet worden gevolgd. Met het groter worden van de groep mensen die niet mee kan komen, zal ook de kansenongelijkheid toenemen.

Hopelijk kunnen wij er nu nog iets aan doen: Ouders, wat is er mooier dan samen met je kind een boek lezen en daarover van gedachten te wisselen. Een prachtig prentenboek als ze klein zijn, een serieus verhaal zodra ze dat aankunnen. Om samen het absurde, het spannende, of juist menselijke te kunnen bespreken. En ook om even dat rustmoment te pakken aan het einde van de dag om samen tot rust te komen voor het slapen gaan. 

En leraar: is het niet prachtig als de leerlingen aan je lippen hangen en willen weten hoe een verhaal verder gaat? Dat je samen met ze op zoek kunt gaan naar de betekenis van sommige teksten, en hoe boeken bij iedereen een eigen interpretatie kunnen hebben. Dat je in het geheugen gegrift staat van leerlingen omdat je ze hebt laten kennismaken met een nooit te vergeten verhaal? 

Alleen zijn daar wel de beleidsmakers en budgethouders voor nodig. Mag er in het onderwijs meer tijd komen voor het goed leren lezen? Mag hiervoor tijd en geld vrijgemaakt worden? Mag er minder prestatiedruk en minder digitaal leren? Kan er een standaard budget worden gereserveerd (geoormerkt) voor de aanschaf van leesboeken? Binnen scholen zal er vaak eerst worden bezuinigd op leesboeken, de schoolbibliotheken komen er daardoor ook vaak bekaaid vanaf. En mogen de bibliotheken wellicht ook gewoon voldoende subsidie krijgen om hun oorspronkelijke taken goed te kunnen uitvoeren?

Misschien valt er dan nog iets te redden....